زندگی نامه ی علیرضا افتخاری
علیرضا افتخاری در سال ۱۳۳۷ در اصفهان بدنیا آمد. در کودکی نزد طباطبایی نوازنده ویولن تعلیم دید. از ۱۲ سالگی نزد تاج اصفهانی به یادگیری ردیفهای آوازی پرداخت. پس از مدتی نیز همزمان به بهره گیری از محضر جلیل شهناز و حسن کسایی در زمینه ردیف های موسیقی سنتی مشغول شد. در سال ۱۳۵۷ در آزمون باربد و در محضر اساتیدی چون علی اکبر خان شهنازی، داریوش صفوت، علی تجویدی و … موفق به کسب رتبه نخست گشت. از سال ۱۳۶۰ پس از درگذشت تاج اصفهانی نزد دادبه به ادامه تعلیم موسیقی پرداخت. در سال ۱۳۶۲ اولین آلبوم خود را به توصیه فرامرز پایور با نام «آتش دل» و به یاد استاد فقیدش تاج اصفهانی منتشر کرد. پس از آن آثار او از صدا و سیمای ایران به صورت مرتب پخش شده و کنسرتهای مختلفیدر کشورهایی چون ژاپن، آلمان، کانادا و انگلستان برگزار نمود. وی در طول سه دهه فعالیت حرفهای خود، تا کنون موفق به انتشار بیش از ۶۰ آلبوم موسیقی در سبکهای سنتی، ارکسترال و تلفیقی با همکاری هنرمندانی چون پرویز مشکاتیان، حسین علیزاده، فریدون خوشنود، علی تجویدی، عباس خوشدل، محمدعلی کیانینژاد، جهانبخش پازوکی، جلال ذوالفنون، هابیل علیف، فریدون شهبازیان، کامبیز روشنروان و … شدهاست. از آلبومهای معروف او میتوان به مقام صبر، راز و نیاز، سروسیمین، شور عشق، نیلوفرانه، یاد استاد، سرمستان، مستانه، امان از جدایی، قلندروار و صیاد اشاره نمود.
افتخارات
شاگرد تاج اصفهانی در بیش از ۱۱ سال مداوم (از سن ۱۲ سالگی تا زمان فوت آن مرحوم)
شاگرد حسن کسایی و استاد جلیل شهناز در زمینه ردیفهای موسیقی
کسب مقام اول آزمون باربد (در سال ۱۳۵۷)
خواننده پرفروش ترین و پر مخاطب ترین آلبوم تاریخ موسیقی ایران (نیلوفرانه)
دریافت نشان رسمی چهرههای ماندگار (در سال ۱۳۸۹)
پر تیراژترین خواننده موسیقی سنتی
نظرات اهالی موسیقی
حسین خواجه امیری / ایرج (خواننده) : افتخاری، تنها ستارهای است که در بعد از انقلاب ظهور کرده است.
محمد گلریز (خواننده پیشکسوت عرصه موسیقی): علیرضا افتخاری، خوانندهای نام آشنا، مردمی و بدون ریاکاری است که نیاز به روابط برای بدست آوردن جایگاه ندارد. افتخاری، از پیشینه بسیار گرانقدری برخوردار است که برای بدست آوردن جایگاه نیاز به چابلوسی ندارد. چون امتحان خود را در عرصه موسیقی پس داده است و برای اهالی هنر شناخته شده است.
حمیدرضا نوربخش (استاد صداسازی):وقتی که ایشان به شیوه خودش میخواند، از نظر صداسازی هیچ ایرادی بر صدایش وارد نیست، تنها زمانی که به شیوه ایرج میخواند، تحت تأثیر او، مقداری از صدای خودش فاصله میگیرد.(در گفتگو با علی شیرازی)
علی جعفریان ( آهنگساز آلبوم: افسانه): تا صد سال آینده فکر نمیکنم خواننده ای مثل افتخاری پدید بیاید.
علی جعفریان (آهنگساز آلبوم: افسانه): اول اینکه، ایشان دارای سواد موسیقی می باشد یعنی بر تمام ردیفها وگامهای موسیقی تسلط کامل دارند و تحریرهای به جا ارائه می دهند. دوم، صدای ایشان بسیار رسا وشفاف است. سوم اینکه در عین رسا بودن از جذابیت منحصربهفردی برخوردار است. و چهارم هم اینکه، ایشان از بیان خوبی برخوردارند به طوریکه شنونده با یکبار شنیدن می تواند اشعار را بنویسد.
عباس خوشدل (آهنگساز آلبوم: نیلوفرانه): اگر خوانندهای باشد که شرایط اجرایی افتخاری را داشته باشد و ملودی های من را بتواند چون نیلوفرانهها، صدایمکن و رازگشا اجرا کند، با کمال میل از این خوانندگان استقبال خواهم کرد که فعلاً همچین موردی پیش نیامده است.
عباس خوشدل (آهنگساز آلبوم: نیلوفرانه): ارکستر و خواننده با آهنگ زنده است. این آهنگ است که میتواند خواننده را به اوج برساند و این را تجربه نشان داده است و برعکس آقای افتخاری باعث میشوند که آهنگها به اوج برسد کما اینکه آقای افتخاری خواننده بسیار خوشصدا و صاحبنامی بود و هست.
عباس خوشدل (آهنگساز آلبوم: نیلوفرانه): به نظر من، آقای افتخاری یکی از بهترین خوانندههایی است که بعد از انقلاب ظهور کرده است. از نظر وسعت صدا و همچنین رنگ صدا و جذابیت صدا و به خصوص اطلاعاتی که در مورد اشعار قدما به خصوص حافظ دارد. آقای افتخاری در کارهایی مثل نیلوفرانه و رازگشا به نحو بسیار مطلوبی و شاید بیش از توان خود ارج گذاشته است. با در نظر گرفتن مطالب فوق و از آنجا که من علاقه شدیدی به صدای ایشان داشته و دارم گاهی متأثر میشوم که این خواننده دوستداشتنی چرا باید از کارهای سست استفاده کند؟
محمد جلیل عندلیبی (آهنگساز آلبوم: امان از جدایی): علیرضا افتخاری بی شک یکی از بهترین و با استعدادترین خوانندگان ماست. اما ایشان در این دوره از کار هنری خود نیاز به پشتیبانی و دلگرمی و تشویق دارند؛ چیزی که این روزها خیلی از ایشان دریغ می شود. در این زمانه کار هنرمندان خیلی سخت شده است و با ستم مضاعف و با این هزینه های سنگینی که دارند، مرد می خواهد تا با این وضعیت مقابله کند. علیر رضا افتخاری، از آن دسته هنرمندانی است که در این وضعیت کاری، همیشه کار کرده؛ هر چند روند رو به بالا و پایینی داشته است. در این رفت و برگشتی که علیرضا افتخاری بین موسیقی سنتی و پاپ داشت، خیلی از طرفدارانش را از دست داد. کار علیرضا افتخاری از کار خیلی از هنرمندان این زمینه- مانند شهرام ناظری-بهتر است اما آنها می دانند باید چه کار کنند، در صورتی که افتخاری از آنها ساده تر است.
ابوالحسن مختاباد (روزنامه نگار و منتقد موسیقی): روزی یکی از آهنگسازان نامی که با آقای افتخاری کارهای فراوانی انتشار داده بود، گفت: “جنس این صدا حیرت انگیز است. حتی اگر ترشی هم بخورد می رود داخل استودیو می خواند، بدون اینکه حنجره اش خشی بردارد”. این سخن اغراق نبود، جنس صدای آقای افتخاری و سبکی که او در آواز میخواند (آواز مکتب اصفهان) از ظهور پدیده ای در آواز خبر می داد. شخص خود من بیست سال قبل آوازی از آقای افتخاری در مخالف سه گاه شنیدهام (اجرایی خصوصی) روی شعر حافظ: زاهد ظاهر پرست از حال ما آگاه نیست در حق ما هر چه گوید جای هیچ اکراه نیست که از معدود آوازهای مخالف سه گاه ماندگار در تاریخ موسیقی ایران است. به گمانم آقای افتخاری می توانست وزنه ای در موسیقی آوازی ایران باشد، اما راهی را انتخاب کرد که مردم او را بیشتر تصنیف خوان بدانند تا آوازخوان و البته تصنیف خوانی که تجربه هایی در ترانه خوانی و … هم دارد و این یعنی نزول در نگاه اهل نخبه موسیقی.
سیدعلیرضا میرعلینقلی (منتقد و پژوهشگر موسیقی): علیرضا افتخاری، بسیار کم مصاحبه میکند (میگویند اصلاً اهل مصاحبه نیست) و چیزی هم نمینویسد. او فقط میخواند و صدایش، محکمترین دلیل برای بودن اوست. صدای او ماندگارترین صدا در خاطره مردم در سالهای بعد از انقلاب است. یادم آمد از ملاقاتی که چندین و چند سال پیش با آقای منوچهر معروفی (فرزند استاد جواد معروفی) داشتم و سخن از آثاری به میان آمد که پدر ارجمندشان برای ارکستر بزرگ و آواز تنظیم کرده بودند و تا حالا هم اجرا نشده است . پرسیدم چرا اینها اجرا نشدهاند؟ جواب دادند: پدرم دنبال یک صدای خوب و رسا میگشت و هر صدایی را نمیپسندید. پرسیدم: اگر الآن زنده بودند این کارها را به چه کسی میدادند که بخواند؟ جواب دادند: افتخاری. فقط به علیرضا افتخاری.
سیدعلیرضا میرعلینقلی (منتقد و پژوهشگر موسیقی): باید قبول کنیم که تواناییهای اجرایی علیرضا افتخاری مجموعهای است که او را با هیچکس قابل مقایسه نمیکند و جایگاه خاص به او میبخشد. او این مسیر را در مدتی کمتر از بیست سال حضور مداوم در صحنه آواز پیموده و در زمانی که کارخانه «خوانندهسازی» موسیقی ایران پرکارتر از همیشه بوده است (هر کدام از این خوانندگان با همه ویژگیهای انحصاری و اختصاصی خود، با همدیگر قابل قیاس هستند و وجه مشترک بسیاری از آنها همان تقلید از استاد شجریان است چه قبول داشته باشند و چه با شدت آن را رد کنند). افتخاری بهطور طبیعی از فشار سایه سنگین استاد (شجریان) برکنار مانده است. او از شهری برخاسته که سنت آوازخوانی قوی داشته است و دارد، هنوز هم بهترین استاد؟ آواز به سبک قدیم (استاد محمدطاهرپور) در همین شهر است، و سنت تکنوازی و جواب آواز نیز در آن به کمال است. (با وجود بزرگانی مثل استاد کسایی و استاد شهناز).
سیدعلیرضا میرعلینقلی (منتقد و پژوهشگر موسیقی): مشکل بتوان تواناییهای افتخاری در کار خود را در خوانندهای دیگر پیدا کرد. منظور از «توانایی» به قول قدیمیها فقط ششدانگ خواندن و چهچهه زدن نیست. در عصر وسایل پیشرفته ضبط و پخش، و در دورهای که نود و چند درصد نیازهای موسیقایی مردم از طریق کالای صوتی تحصیل میشود نه از طریق اجرای زنده، این «تواناییهای» فیزیکی کمتر به کار میآید. تسلّط افتخاری در خواندن سبکها و روشهای مختلف است و حتی موسیقی طبقات مختلف فرهنگی، نداشتهایم و نداریم خوانندهای که هم بتواند ردیف استادش را خوب بخواند (البته اگر انگیزه و حوصله داشته باشد و تمرین کند)، هم مدل خوانندگان برنامه گلها را خوب از آب دربیاورد، هم ضربی و تصنیف قدیمی بخواند (نوار «آتش دل» با تنظیم استاد پایور را شنیدید)، هم از عهده ترانههای محلی خوب برآید و هم موسیقی مردمی را با همان لحن و لهجه حتی گیراتر و گرمتر از اصل ادا کند. درست مثل بازیگری منعطف و آماده که نقشهای متضاد و مختلفی را با مهارت اجرا میکند و خود را طوری به جای آنها میگذارد که بیننده جریان زندگی و حضور را پشت این نقش «حس» کند. افتخاری در آواز چنین شخصیتی است: بازیگری به هزار چهره.
سیدعلیرضا میرعلینقلی (منتقد و پژوهشگر موسیقی): در کارنامه هیچ خواننده دیگری در تاریخ آثار ضبط شده موسیقی ایران، این همه قطعات مختلف، متنوع، متفاوت با یکدیگر و متعلق به یک خواننده وجود ندارد. افتخاری به اندازه چندین نفر، خوانده و ضبط کرده است و کارنامهاش به طرز شگفتانگیزی «متنوع» است. بسیار شنیده و خواندهام که به انتخابهای علیرضا افتخاری در خواندن فلان یا بهمان قطعات، ایراد میگیرند. ایراد داشتن و ایراد گرفتن، چیز عجیبی نیست و جزء جداناشدنی کار یک هنرمند است. اما تمامیت وجود هنرمند را نمیشود براساس ایرادهایش داوری کرد. به هر حال آنهایی که اشکالات نخبهگرایانه بر خواندهها و نوارهای او میگیرند، نسبت به خریداران و هواداران آثارش در اقلیت هستند و خوب این اکثریت است که تکلیف هنرمند را معلوم میکند. مهم این است که خواننده با آنچه میخواند احساس همدلی و صمیمیت کند و در صدایش «حضور» داشته باشد. اگر افتخاری موفقیتهای زیادی داشته، بخشی را مدیون همین است وگرنه صدای گرم و قوی در خوانندگی همهچیز نیست. او بر سکویی ایستاده که هیچکس نمیتواند کاری را به او تحمیل کند و اگر او قطعهای را میخواند، به هر حال در چارچوب سلیقههایش میگنجیده است.
سید عماد توحیدی (آهنگساز آلبوم قلندروار): نفر اول آواز آزمون باربد در سال ۱۳۵۵ از اصفهان، صاحب مکتب آوازی قدرتمند آمده است و با این حال علاوه بر تاثیراتی که از سلوک آوازی استاد تاج اصفهانی گرفته، از مطالعه آواز ادیب خوانساری و طاهرزاده و دادبه توشهها برگرفته. ولی زمانی که بسیاری از خوانندگان، مسخ آوازخوانی فاخر شجریان سعی در تقلید از او داشتند و دارند، به میدان آمد و توجه عام و خاص را به خود جلب کرد. خوانندگی در آثار متنوع و حتی بازخوانی تعدادی از آثار قدیمی توسط او چنان با قدرت، گرمی و زیبایی همراه است که در تاریخ معاصر موسیقی ایران خواننده ای به این حد ماهر درا جرای طرحهای متفاوت یافت نمیشود. علیرضا افتخاری مرد مدار و مردممدار است. او نگاهی متکبر به مردم سرزمینش ندارد .مردم ا و را دوست دارند و با صدایش خاطره دارند. درباره استادش تاج شنید هام که در نانوایی، تاکسی و کنار زاینده رود، روی کسی را برای خواندن به زمینن م ی انداختها ست؛ افتخاری دوستدار واقعی مردم سرزمینش است و از آنها دوری نمیکند. حتی منتقدان جدی ا ین سا لهای او- چه آنانی که دلایل قابل قبولی برای نقد آثارش (از جمله آلبومهای پاپ) دارند و چه آنهایی که دلایل مردودی از جمله اینکه هنرمند نباید در دسترس باشد- در یک باور مشترکند؛ا و خوب میخواند! نه!ا و بسیار خوب می خواند!
حاشیهها
وی تا قبل از سال ۸۰ یک خواننده ی کم حاشیه محسوب می شد که کم تر مصاحبه می کردو به ندرت کنسرت برگزار می کرد.اماازآخرین سالهای دهه ی ۷۰ به صورت مداوم در برنامه های تلویزیونی مانند: کاروان، ضیافت و … با (بااجرای سهیل محمودی، مجری و ترانه سرا) ظاهر می شد که این کار باعث شروع انتقادات به وی شد. چرا که عدهی بسیاری از اهالی موسیقی سنتی صداو سیما را تحریم کرده و حضور در آن را مایهی کم شدن شأن اساتید موسیقی می دانستند.
علیرضا افتخاری درسال ۱۳۸۸ ناخواسته درگیر اعتراضات مردمی به نتایج انتخابات و حوادث سیاسی آن سال شد معترضین عملکرد وی را در مقابل محمود احمدی نژاد رییس جمهور وقت نامتعارف دانسته اند همین علت موجب اعتراض وانتقاد برخی از مخالفان دولت وقت شد.وی در جواب، عملکرد خودش را این گونه توجیه نمود و گفت : هر که جای من بود همین گونه با مسئولین سیاسی رفتار می کرد. و عملش ناخواسته و بدون قصد و غرض سیاسی بوده است. این مسئله باعث شد که حتی دختر وی در انتخابات ریاست جمهوری ۹۲ به برخی از هنرمندان هشدار بدهد که از جریان های سیاسی دور شوند.
وی از زمان روی آوردنش به موسیقی (پاپ-سنتی) و با خواندن آلبوم نسیما (سال۸۰) و آلبوم شکوه عشق باانتقادات اهالی موسیقی سنتی مواجه شد. ناگفته نماند که آلبوم نسیما با استقبال فراوانی روبرو شد این آلبوم ساخته استاد فضل الله توکل بود که بر اساس گام ها و دستگاه های موسیقی سنتی و با رنگ بوی مدرن وامروزی تنظیم شده بود . اسقبال فراوان از آلبوم نسیما، پاسخ محکمی به انتقادات بی پایه ی منتقدین بود.اما بیشترین انتقادات به آلبوم شکوه عشق به آهنگسازی فریدون خشنود بود که حتی دامنه ی انتقادات به آلبوم های بعدی ساخته فریدون خشنود هم کشیده شد. اکثر منتقدین سبک خواندن ،اشعار، تنظیم و ترکیب ساز بندی این آلبوم ها را نامناسب می دانستند.
وی در برنامه ی تلویزیونی شب شیشهای(و مطبوعات) به این انتقادات این گونه پاسخ داد (نقل به مضمون):
من تابحال ده ها ابوعطا خوانده ام ده هاافشاری و چندین سه گاه و همه مانند هم بوده است. من حق دارم به عنوان یک خواننده تجربیات جدید داشته باشم. برای من بعد از رضایت خدا و مردم بازگشت سرمایه ی سرمایه گذاران مهم است.
وی در پاسخ سوال وانتقاد مجری که چرا این قدر پیاپی آلبوم منتشر می کنید گفت:
من اهل خوش نشینی نیستم که سالی یک آلبوم بدهم.من با آهنگسازان جوان کار می کنم و بدین صورت به فعالیت هنریم بصورت فعال ادامه می دهم و به پرورش آهنگسازان جوان کمک می کنم.
افتخاری در تیرماه ۱۳۹۲ با انتشار نامه ای خطاب به محمد رضا شجریان از او درخواست آشتی مجدد کرد. این نامه که با تیتر “بیا همایون هم باشیم” منتشر شد، نشان می داد که روابط این دو خواننده موسیقی ایران به سردی گراییده است.
آثار منتشر شده علیرضا افتخاری
۱۳۶۴: مهرورزان (اثر محمد علی کیانی نژاد)
۱۳۶۴: همتای آفتاب (اثر عماد رام)
۱۳۶۵: آتش دل (اثر عبدالحسین برازنده و تحت نظارت فرامرز پایور)
۱۳۶۷: راز و نیاز (اثر حسین علیزاده)
۱۳۶۸: دریغا(اثرمحمد موسوی)
۱۳۷۰: کاروان (اثرعبدالحسین برازنده)
غریبستان (اثرمحمد جلیل عندلیبی)
مقام صبر (اثر پرویز مشکاتیان)
راز گل (اثر محمد آذری و مجتبی میرزاده و علیرضا افتخاری)
سرو سیمین (اثر محمد علی کیانی نژاد)
سرمستان (اثر جلال ذوالفنون و هابیل علی اف)
ناز نگاه (اثر محمد جواد ضرابیان)
۱۳۷۴: شور عشق (اثر فریدون شهبازیان)
۱۳۷۵: نیلوفرانه (اثر عباس خوشدل)
۱۳۷۵: زیباترین (اثر محمد جواد ضرابیان)
۱۳۷۵: مهمان تو (اثر جمشید عندلیبی)
۱۳۷۶: امان از جدایی (اثر محمد جلیل عندلیبی)
۱۳۷۷: افسانه (اثر علی جعفریان)
۱۳۷۷: یاد استاد (اثر علی تجویدی)
۱۳۷۷: تازه به تازه (اثر محمد جلیل عندلیبی)
۱۳۷۷: هنگامه (اثر حسن میرزا خانی)
۱۳۷۸: عطر سوسن (اثر محمد جواد ضرابیان)
۱۳۷۸: نیلوفرانه ۲ (اثر عباس خوشدل)
۱۳۷۸: صدایم کن (اثر عباس خوشدل)
۱۳۷۸: پاییز (اثرمهرداد پازوکی)
۱۳۷۹: گل هزار بهار (اثرکامبیز روشن روان)
۱۳۷۹: شبان عاشق (اثر عباس خوشدل)
۱۳۷۹: گل میخک (اثرجواد لشکری)
۱۳۷۹: نسیما (اثرفضل الله توکل)
۱۳۷۸: خداحافظ (اثرمحمد جلیل عندلیبی)
۱۳۷۹: مستانه (اثر جلال ذوالفنون و علیرضا افتخاری)
۱۳۸۰: خوش آمدی (اثر جواد لشکری)
۱۳۸۰: همسایه (اثر عطا جنگوک)
۱۳۸۰: خنده بارون (اثر مهرداد پازوکی)
۱۳۸۱: عشق گمشده (اثرجواد لشکری)
۱۳۸۱: شب عاشقان(اثر جلال ذوالفنون و علیرضا افتخاری)
۱۳۸۲: بابا طاهر (اثر جمشید عندلیبی)
۱۳۸۲: غم زمانه (اثر فضل الله توکل)
۱۳۸۲: قصه شمع (اثرجمشید برازنده، حسین یوسف زمانی، کامبیز روشن روان، علی جعفریان، علی بکان، مهیار فیروزبخت،مجید اخشابی و همایون شجریان)
۱۳۸۲: شکوه عشق (اثر فریدون خشنود)
کنسرت لندن (اثر محمد جلیل عندلیبی)
۱۳۸۲: به دنبال دل (اثر علی تجویدی)
۱۳۸۳: بردی از یادم (اثر حبیب اله بدیعی، مهدی خالدی، اسداله ملک)
۱۳۸۳: خاطرات جوانی (اثر فضل الله توکل)
۱۳۸۴: صیاد (اثر اکبر محسنی ومحمدرضا چراغعلی)
۱۳۸۵: آوای عشق (اثر بهزاد خدارحمی)
۱۳۸۵: ماه خراسان (اثر حسن میرزاخانی)
۱۳۸۵: تو میآیی (اثر حسن میرزاخانی)
۱۳۸۶: سفر (اثر بهزاد خدارحمی و علیرضا افتخاری)
۱۳۸۶: هوای تو (اثر محمدرضا چراغعلی)
۱۳۸۶: عطر مهر (اثر فریدون خشنود)
۱۳۸۶: راز گشا (اثر عباس خوشدل)
۱۳۸۶: قلندروار (اثر سید عماد توحیدی)
۱۳۸۶: خروش بحر (اثر فردین کریم خاوری)
۱۳۸۷: تنها تو میمانی (اثر علی خشتی نژاد و امیر رحیمی آذر)
۱۳۸۷: عاشقا سلام، عاشقا درود (اثر فریدون خشنود)
۱۳۸۷: نوای اساتید (اثر اسداله ملک،فضل اله توکل، جهانبخش پازوکی و اکبر محسنی)
۱۳۸۹: گرفتار (اثر محمد جلیل عندلیبی)
۱۳۸۹: کنسرت جاده ابریشم (اثر محمد جلیل عندلیبی، هابیل علی اف و رامیز قلی اف)
۱۳۹۰: ایران من (اثر حمید اکبر زاده)(تک آهنگ)
۱۳۹۰: شب کوچهها (اثر فریدون خشنود و الهام افتخاری)
۱۳۹۱: جام مصفا (اثر محسن حسینی، حبیب اله بدیعی و علیرضا افتخاری)
۱۳۹۲: خانه دوست کجاست (اثر مهدی تاری، بر روی اشعاری از زنده یاد سهراب سپهری)
۱۳۹۳: پادشاه فصلها، آهنگ سازی حسین پرنیا
منبع ها و صفحات رسمی علیرضا افتخاری
ویکی پدیا
سایت رسمی علیرضا افتخاری